Ülkeler Arası Evlat Edinme Prosedürü | Sezer & Utkaner Hukuk Bürosu

1993 Tarihli Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmesi’nde düzenlenmiş olan ülkelerarası evlat edinme prosedürü; mutad meskeni bir âkit devlette bulunan küçüğün, mutad meskeni bir başka ülkede bulunan kişi veya eşler tarafından menşe devlette evlât edinildikten sonra kabul eden devlete götürülmüş olması, götürülmekte olması veya götürülmek üzere olması durumunu yaratan ve çocuk ile evlat edinen kişi veya eşler arasında devamlılık esasına dayanan bir soybağı ilişkisidir. Doğal afet ve savaşlardan sonra bakıma muhtaç çocuk sayısında meydana gelen artış ülkeler arası evlat edinmenin önünü açmış, ancak bu kavramın doğuşu her ne kadar bireysel çıkarlar üstü bir amaca hizmet için geliştirilmiş bir kavram olsa da kötü niyetli insanların muhtaç durumdaki küçüklerden istifadesi engellenememiş, ülkelerarası evlat edinme bir perde olarak kullanılarak, ülkelerarası evlat edinilen küçüklerin insan tacirlerinin tuzağına düşmesi, organlarının satılması ve köle olarak satılmaları engellenememiştir. Bu durumun önüne geçilmesi adına bir takım sıkı şekil şartları ve gerek evlat edinen taraflar gerekse evlat edinilecek küçük bakımından yeterlilik kriterleri konulmuştur.

Ülkeler Arası Evlat Edinmeye İlişkin Hukuki Dayanak

Birden fazla ülke hukukunun birbiri ile kesişmesi nedeniyle doktrinde “yabancılık unsuru” olarak adlandırılan bu durumu çözmek ve somut olaya hangi hukuk hükümlerinin uygulanacağı durumu için, 5718 sy. Milletler Arası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 1. Maddesi genel kuralı koymaktadır. Şöyle ki;

Genel Hükümler

Kapsam

MADDE 1 – (1) Yabancılık unsuru taşıyan özel hukuka ilişkin işlem ve ilişkilerde uygulanacak hukuk, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, yabancı kararların tanınması ve tenfizi bu Kanunla düzenlenmiştir.

(2) Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu milletlerarası sözleşme hükümleri saklıdır.

Yukarıda bahsi geçen hüküm nedeniyle, eğer bir olguyla ilgili Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşme mevcut ise bu sözleşmenin uygulanması esastır. Ülkeler arası evlat edinme hususunda uygulanacak hükümler Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlât Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşme’sinde yer almaktadır. Kanunun koruduğu hukuki menfaat; küçüğün üstün yararıdır. Kanunun uygulamanmasında en önemli kriter küçüğün Türkiye’de evlât edinme amacıyla yerleştirilme imkânı bulunamaması ve ülkelerarası evlât edinmenin, küçüğün yüksek yararlarına uygun bir şekilde evlat edinmenin gerçekleşmesidir.

Ülkeler Arası Evlat Edinmeye İlişkin Şartlar

Bir Âkit Devlette mutat meskeni bulunan kişiler diğer bir Âkit Devlette mutat meskeni bulunan bir çocuğu evlât edinmeyi arzu ettiklerinde, kendi mutat mesken Devletinin Merkezî Makamına başvurmalıdır.

Evlât edinme, evlatlığın gideceği Devletin (Kabul Eden Devlet) yetkili makamlarınca ancak aşağıdaki asgari kriterlerin gerçekleştiği hallerde gerçekleştirilecektir;

Evlât edinecek olan ebeveynin, evlât edinme vasıflarına sahip ve uygun olduğunun tespit etmesi,
Makamlarca gerekli görüldüğü takdirde evlât edinecek ebeveyn ile istişarede bulunulmasının sağlamış olması,
Çocuğun bu Devlete girmesine ve orada sürekli ikametine izin verilmiş veya verilecek olmasının tespit edilmesi

Evlat edinme şartları ve başvurunun şekli özellikleri, Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük’de düzenlenmiştir. Türkiye’den evlat edinilecek ancak başka bir ülkede ikamet edecek çocuk için bu tüzük hükümleri geçerli olacaktır. Buna göre ;

Evlat Edinme Koşulları;

Evlât edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının, hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi,
Evlât edinecek kişi veya eşlerin, evlât edinilenden en az onsekiz yaş büyük olması,
(Eğer) Ayırt etme gücüne sahip ise, küçüğün rızasının alınması,
Küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması,
Küçüğün vesayet altında olması halinde, vesayet dairelerinin izninin alınmış olması,
Evlât edinmek isteyen ve evli olmayan kişinin otuz yaşını doldurmuş bulunması,
Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş bulunmaları,
Eşlerden birinin, diğerinin çocuğunu evlât edinebilmesi için en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması

koşulları aranmaktadır.

Evlat Edinmek İsteyenler İçin Başvuru Yeri;

Yerleşim yeri Türkiye’de olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, yerleşim yerlerindeki İl Müdürlüklerine,
Yerleşim yeri yurt dışında olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları, kabul eden Devletin merkezi makamına
Türkiye’de bir yıldan fazla süreyle oturma izni almış yabancı ülke vatandaşları, Merkezi Makama gönderilmek üzere bulundukları yerin İl Müdürlüğüne yazılı başvuruda bulunurlar.

Evlat edinmek amacı ile başvuranlara, evlât edinilecek küçüklerin özellikleri ile evlât edinmenin sosyal ve hukuki sonuçları hakkında sosyal çalışmacı tarafından bilgi verilir ve ilk görüşme formu doldurulur. Başvuran eşlerin evlât edinmesi, her ikisinin de yazılı başvuruda bulunması ile mümkündür.

Evlât Edinmek Üzere Başvuran Kişi veya Eşlerden Aşağıdaki Belgeler İstenir:

Nüfus müdürlüğü tarafından düzenlenen nüfus olayı kayıt örneği
Başvuran ve birlikte yaşadığı aile fertlerinin sabıka kayıtları,
Mal varlığını, gelir ve sosyal güvenlik durumunu gösterir belgeler,
Kimlik Paylaşımı Sisteminden belge üretebilen muhtarlıklardan veya nüfus müdürlüklerinden alınacak Yerleşim yeri belgesi,
Öğrenim durumunu gösterir belge,
Fiziksel, zihinsel ve ruhsal bir engelinin, sürekli bakımı gerektiren, bulaşıcı veya süreğen bir hastalığının bulunmadığını, ayrıca alkol veya uyuşturucu madde bağımlısı olmadığını belirten sağlık kurulu raporu,
Türkiye’de yaşayan yabancı ülke vatandaşlarından veya yurt dışında yaşayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından oturma izin belgesi ve küçüğün kabul eden ülkeye girmesine ve orada sürekli ikametine izin verildiğine veya verileceğine dair belge,

Bu başvurunun akabinde kabul eden Devletin Merkezî Makamı, başvuruda bulunanların evlât edinme ehliyetine sahip ve elverişli olduklarına kanaat getirirse, bu kişilerin kimliği, ehliyeti, evlât edinmeye elverişliliği, geçmişi, ailesi ve sağlık geçmişi, sosyal çevresi, evlât edinme sebepleri, bakımına hak kazanacağı çocukların özelliği ile birlikte uluslararası bir evlât edinmeyi üstlenme yeteneği hakkında bilgileri içeren bir rapor düzenleyip menşe Devleti Merkezî Makamına iletecektir.

Menşe Devleti Merkezî Makamı çocuğun evlât edinilmeye müsait bulunduğuna kanaat getirirse; Çocuğun kimliği, evlât edinilmeye uygunluğu, geçmişi, sosyal çevresi, ailevî geçmişi, kendisinin ve ailesinin sağlık geçmişi ve çocuğun özel herhangi bir ihtiyacı hakkında bilgileri içeren, çocuğun yetişme koşulları ile etnik, dinî ve kültürel geçmişi göz önünde bulundurularak bir rapor düzenler ve kanunda öngörülen muvafakatlerin alınmasını sağlar.

Özellikle evlât edinecek olanlar hakkındaki raporlara dayanarak, öngörülen yerleştirmenin çocuğun yüksek yararlarına uygun olup olmadığını belirler. Bu süreç sonunda Merkezî Makam, çocuk hakkındaki gerekli muvafakatlerin alındığının tevsiki ve çocuğun yerleştirilmesinin sebepleri hakkındaki raporunu, kabul eden Devletin Merkezî makamına yollayacaktır.

Burada önem arz edecek husus, evlat edinmenin hangi Devlette yapılacağı durumudur.

Eğer çocuk menşe Devletinde evlât edinecek ise, ancak aşağıdaki şartlarda karar verilebilecektir:

Söz konusu Devletin Merkezî Makamı evlât edinecek olan ebeveynin muvafakatini almış ise,
Menşe Devleti Merkezî Makamı veya bu Devletin hukuku onaylamayı zorunlu kılıyorsa, kabul eden Devletin Merkezî Makamı tarafından da bu karar onaylanmış ise,
Her iki devletin Merkezî Makamları, evlât edinme işinin yürütülebileceği konusunda anlaşmışsa
Evlât edinecek olan ebeveynin, evlât edinme ehliyetine ve elverişliliğine sahip bulunduğu ve çocuğun kabul eden Devlete girmesine ve orada sürekli ikametine izin verilmiş olduğu veya verileceği hususları tespit edilmiş ise.

Evlât edinme çocuğun kabul eden devlete naklinden sonra yapılacaksa;
Bu Devletin Merkezî Makamı, çocuğun evlât edinecek olan ebeveynin yanında kalmasının artık onun yüksek yararlarına uygun olmadığına kanaat getirirse, çocuğun korunmasına yönelik olarak özellikle aşağıdaki tedbirleri alacaktır:

Çocuğun, evlât edinecek olan ebeveynden geri alınması ve geçici olarak bakımının sağlanması,
Menşe Devleti Merkezî Makamı ile istişarede bulunarak, çocuğun evlât edinilmesi amacı ile, gecikmeksizin yeniden yerleştirilmesinin sağlanması veya bu uygun görülmezse, uzun süreli olarak alternatif bakımının sağlanması; bir evlât edinme, menşe Devletin Merkezî Makamı yeni evlât edinecek olan ebeveyn hakkında yeterli şekilde bilgilendirilmeden önce gerçekleşmeyecektir.
Son çare olarak, eğer çocuğun yararları gerektirmekte ise dönmesinin kararlaştırılması.

Yukarıdaki tedbirler; çocuğun özellikle yaşı ve idrak gücü göz önünde tutularak, istişarede bulunulması ve gerekmekte ise çocuğun rızasının alınması sağlanacaktır.

Ülkeler Arası Evlat Edinme Çeşitleri

Her ne kadar mevzu bahis sözleşmede lafzen yer almamakta ise de; “Hısımlar arası evlat edinme” olarak karşımıza çıkar. mutad meskeni bir âkit devlette olan çocuğun, mutad meskeni bir başka âkit devlette bulunan hısımı tarafından çocuğun mutad meskeni olan menşe (gönderen) devlette evlat edinildikten sonra, kabul eden devlete intikal etmesi durumudur.

Bir başka evlat edinme çeşidi ise uygulamada “ Üçlü Evlat Edinme” isimlendirilmiş şekildir. Bir ülkede yaşayan eşlerin, bir başka ülkede yaşayan çocuğu, her iki tarafın ülkesinden farklı bir ülkede bulunan aracı kurum vasıtasıyla evlat edinmesi durumu olarak özetlenebilir.

Evlat edinme temel anlamda iki alt başlıkta incelenebilir. Bunlar; “tam evlat edinme” ve “basit evlat edinme” olarak doktrinde kendilerine yer bulmuştur. Ülkelerarası tam evlat edinme, evlatlık ile evlat edinen ve evlat edinenin ailesi arasında evlilik içi nesep ilişkisi ile tamamen aynı olan hısımlık bağı meydana getirir; bunun sonucu olarak evlatlık, evlat edinenin kan ve sıhri hısımları ile hısım olur. Asıl ana ve babası ile olan nesep bağı sona erer.

Ülkelerarası basit evlat edinme, bir taraftan evlatlık ile asıl ailesi arasındaki ilişkiler devam ederken, diğer taraftan da evlatlık ile evlat edinen arasında sınırlı bir hısımlık ilişkisi meydana gelir.

Yerleştirme işlemleri, küçüğün teslimi ve izleme:

Evlât edinecek kişi veya eşlerin küçüğü yaşadıkları ülkeye götürebilmeleri için gerekli görülen belgeler kabul eden Devletin merkezi makamı tarafından Türkiye’deki konsolosluğuna gönderilir.

Küçük, bir yıllık bakım ve eğitimi için geçici bakım sözleşmesi imzalanarak, Merkezi Makamın gözetim ve denetiminde evlât edinecek kişi veya eşlere teslim edilir. Evlât edineceklerin refakatinde, güvenli ve uygun koşullarda küçüğün kabul eden Devlete gönderilmesi gerçekleştirilir.

Kabul eden Devletin merkezi makamından evlât edinilecek küçüğe, bir yıllık izleme süresi içerisinde, gerekirse sağlık ve eğitim konularının takibi yetkisi ile sınırlandırılmış bir yasal temsilcinin tayin edilmesi istenebilir. İzleme süresi içerisinde, kişi veya eşler Merkezi Makamın ve kabul eden Devletin merkezi makamının bilgisi olmaksızın yerleşim yerlerini değiştiremez ve onayları olmaksızın ülke dışına çıkamazlar.

Evlat Edinmenin Tanınması

Konuyu düzenleyen kanunda: ” evlat edinmenin yapıldığı devletin yetkili makamı tarafından tevsik edilen diğer akit devletlerde kanunen tanınacaktır. “ şeklinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda hukuki sonuç doğurması istenilen devlet hukukuna göre tanınma prosedürü uygulanacaktır.

Sonuç

Türkiye’nin de katılmış olduğu, 1993 tarihli Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliği’ne Dair Lahey Sözleşmesi’ne göre ülkelerarası evlat edinme hakkında öngörülmüş koşullar yerine getirildiğinde, çocuk ile evlat edinen kişi veya eşler arasında devamlılık esasına dayanan bir soybağı ilişkisi kurulur. Bu kurumun çok sıkı şekil şartlarına tabi olması ve uzun sürmesi esasen küçüğün yüksek menfaati ön planda değerlendiridiği içindir. Özellikle küçüğün rızası dışında kaçırılıp, köle ticaretine veya suça itilme vakıalarının önüne geçilebilmek için her geçen gün önlemler daha sıkılaştırılmakta, uluslararası öğretide tavsiye niteliğinde yeni metinler yayınlanmaktadır. Görüldüğü üzere, evlat edinmek isteyen bireylerin çeşitli vasıfları ve nitelikleri kanıtlamak suretiyle ülkeler arası evlat edinmesi mümkündür.

Profesyonel destek almak isterseniz iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.